Jurgów - historia

Jurgów został założony na prawie wołoskim w 1546 r. Zasadźcą i pierwszym sołtysem był zbójnik Jurko, który przybył tu z 12-osobową drużyną. Przeważającym zajęciem Jurgowian i głównym źródłem utrzymania była hodowla owiec i bydła. Głębokie tradycje pasterskie oraz bliskość Tatr spowodowały, że dużą rolę odgrywało pasterstwo wysokogórskie. Zwierzęta wypasano w Tatrach Bielskich, w Dolinie Białej Wody i w Jaworowej Dolinie już od ok. 1590 r. Pastwiska w Tatrach Jaworzyńskich na mocy dekretu uwłaszczeniowego z 1848 r. stały się własnością Jurgowian. W okresie tym obszar wsi był czterokrotnie większy od obecnego, a granica przebiegała wysoko w górach. Jednakże w 1866 r. na skutek przegranego 30 - letniego procesu z właścicielami dóbr jaworzyńskich - węgierską rodziną Salomonów, chłopi jurgowscy utracili częściowo swoje posiadłości i prawo wypasu w górach zostało ograniczone. Gdy w 1879 r. dobra te wykupił książę pruski Christian Hohenlohe, w celu utworzenia terenów łowieckich, za utracone pastwiska górskie Jurgowianie otrzymali polany położone poniżej, które do dzisiaj noszą nazwy jurgowskich gazdów. Szałasy tatrzańskie zostały przeniesione na Polanę Podokólne oddaloną 2,5 km od Jurgowa, gdzie powstała nadal istniejąca letnia wioska pasterska. Ludność Jurgowa pracowała w dobrach jaworzyńskich przy wyrębie drzewa i pracach leśnych oraz w hucie żelaza, a później papierni.

Jak już wiadomo Jurgów w całej swej historii należał do trzech organizmów państwowych: do Królestwa Węgierskiego (1546 - 1918), w którym znajdował się z pozostałymi ziemiami słowackimi, do Polski (1920 - 1939 i od 1945 r.) oraz do Republiki Słowackiej (1939 - 1945). Pod panowaniem austro - węgierskim granica z Galicją przebiegała w zachodnich częściach wsi, a metalowe słupki graniczne do dziś można znaleźć w Jurgowie. W tym czasie panowała wzmożona działalność rozbudzania węgierskiej świadomości narodowej. I tak w 1907 r. weszła w życie ustawa "madziaryzacyjna"- Lex Apponyi, która "nakazywała przymusowe nauczanie języka węgierskiego we wszystkich szkołach ludowych na terenie całego kraju". Stąd wśród Jurgowian jeszcze do niedawna spotkać można było ludzi pamiętających lekcje języka węgierskiego. Dla gości przyjeżdżających do Jurgowa w początkach XX w. intrygującym był lud, który: "ma się za Madziarów, rozmawia w domu, śpiewa i modli się po polsku, a w kościele (. . .) śpiewa po słowacku".

W 1920 r. wytyczono polityczną granicę pomiędzy Polską a Czechosłowacją, która przebiegała w południowej części Jurgowa, odcinając 14 wsi spiskich od reszty Zamagurza. Decyzja była niezwykle krzywdząca dla mieszkańców wsi, których odcięto od źródła zarobku - Jaworzyny Spiskiej ze swymi lasami, halami, łąkami i pastwiskami. Tym bardziej, że Jaworzyna aż do 1877 r. była przysiółkiem Jurgowa. Dopiero umowy zawarte w 1924 r. między rządami Polski i Czechosłowacji zwane "protokołami krakowskimi" regulowały gospodarcze, komunikacyjne i turystyczne sprawy pomiędzy Polskim Spiszem a Jaworzyną Spiską. Fakt zmiany granic na okres II wojny światowej i włączenia Jurgowa do Słowacji został przyjęty z ogólną radością i wpłynął pozytywnie na obudzenie świadomości narodowej. W czasie wojny sytuacja bytowa ludności była dobra, w porównaniu do sąsiedniego Podhala, gdzie niejednokrotnie brakowało artykułów spożywczych. Jurgów stał się szlakiem dla przemytników, przemycano głównie żywność i towary przemysłowe. Wydarzenia powojenne znów wmieszały się w życie prostych ludzi. Mimo protestów i próśb ludności miejscowej, sporne terytorium ponownie stało się częścią Polski.